Ciąża i Macierzyństwo

Regularny seks, potem wielka nadzieja, miesiączka oraz wielkie łzy – i tak co miesiąc. Niepłodność nazywana jest problemem XXI wieku, co roku dotyka tysiące par. Jeśli ty i twój partner jesteście w tej grupie i mimo starań, wciąż nie jesteś w upragnionej ciąży, najwyższy czas ustalić plan konkretnego działania.

Bezpłodność a niepłodność – różnice

Na początek warto wyjaśnić różnice między niepłodnością a bezpłodnością – wciąż zdarza się bowiem, że pary traktują te dwa pojęcia jako tożsame, a są one diametralnie różne.

Bezpłodność to stan, w którym niemożliwe jest spłodzenie dziecka i nie ma szans na zmianę tej sytuacji. Zdarza się to w przypadkach, gdy na przykład kobieta nie ma macicy czy jajników albo gdy w nasieniu mężczyzny nie stwierdza się żadnego „zdrowego” plemnika (to niestety możliwe). Bezpłodność jest nieodwracalna.

Niepłodność jest natomiast stanem „do naprawienia”. Występuje u par, które na przykład dwa lata starają się o dziecko, regularnie uprawiając seks, ale niestety nie przynosi żadnych efektów. Niepłodność można pokonać odpowiednim leczeniem – najpierw jednak należy ustalić jej przyczyny.

Przyczyny niepłodności u mężczyzn

W zamierzchłych czasach, kiedy para nie mogła doczekać się potomka, automatycznie zrzucano „winę” na kobietę – uznawano, że jest ona „wątłego zdrowia” lub po prostu nie ma „predyspozycji” do tego, aby zostać matką. Szczęśliwie nie żyjemy już w tych latach i doskonale wiemy, że przyczyna kłopotów z poczęciem może leżeć zarówno po stronie kobiety, jak i mężczyzny. Zerknijmy więc na możliwe przyczyny kłopotów u tego drugiego. Są to:

Nieprawidłowości w budowie narządów płciowych

W szczególności problem może dotykać:

•    penisa

Jeśli mężczyzna ma poważną stulejkę, czyli nie może ściągnąć napletka z żołędzi penisa, może to prowadzić nie tylko do unikania stosunków z powodu bólu, ale i do zaburzeń wytrysku nasienia.

Inny kłopot, który dotyka panów, to spodziectwo albo wnętrostwo. Zaburzenia te polegają na złym umiejscowieniu cewki moczowej (znajduje się ona u góry lub na dole penisa). Gdy problem jest mocno zaawansowany, niemożliwe jest nawet „umieszczenie” nasienia w pochwie.

•    jąder

Jedną z przyczyn męskiej niepłodności jest wodniak jądra. To płynna torbiel, która jest ulokowana między nabłonkami jąder. Jeśli torbiel obejmuje oba jądra, może prowadzić do znacznego pogorszenia się jakości spermy.

Inna przyczyna to nieleczone zapalenie jąder, które prowadzi do uszkodzeń jego struktur. Płodność mężczyzny może zmniejszać także nowotwór jąder – wówczas jednak priorytetowe staje się nie zapłodnienie, a szybkie leczenie operacyjne.

•    nasieniowodów

Nasieniowody, podobnie jak damskie jajowody, mogą być niedrożne. Jeśli tak się dzieje (na przykład na skutek przebytej infekcji wenerycznej albo operacji brzucha), zapłodnienie nie jest możliwe.

Zaburzenia hormonalne

Jeśli dana para nie może spłodzić dziecka, bezwzględnie konieczne jest zbadanie poziomu hormonów u obojga partnerów. U mężczyzny będzie to kontrola hormonów folikulotropowego oraz luteinizującego (ich niski poziom powoduje spadek testosteronu i zaburzenia w produkcji plemników). Z kolei za duże ilości prolaktyny w organizmie skutkują zbyt małą ilością małych „żołnierzy”.

Problemy natury immunologicznej

Nie każdy wie o tym, że w męskim nasieniu mogą znajdować się swoiste przeciwciała plemnikowe, które powodują zlepianie się plemników. Oczywiście taki stan rzeczy w znacznym stopniu ogranicza możliwość dotarcia plemnika do komórki jajowej.

Zaburzenia spermatogenezy

Spermatogeneza to proces powstawania i dojrzewania plemników. Gdy zostaje on zaburzony (z różnych powodów), plemników jest zbyt mało albo są zbyt niskiej jakości. Należy przy tym pamiętać, że kłopoty na tym polu mogą być różne i najczęściej są to:

• oligozoospermia – zbyt mało plemników, poniżej < 20 mln/mL
• teratozoospermia – źle zbudowane plemniki, mniej niż 14% tych prawidłowych
• asthenozoospermia – mniej niż 50% plemników porusza się prawidłowo
• oligoasthenoteratozoospermia – wszystkie trzy powyższe zaburzenia
• azoospermia – brak plemników w ejakulacie

Przyczyny niepłodności u kobiet

Kobiecy organizm jest nieco bardziej skomplikowany pod względem płodności. Dlatego zaburzeń na tym tle może pojawić się nieco więcej. Oto te, które diagnozuje się najczęściej.

Zaburzenia budowy narządów

•    pochwa

Tutaj zazwyczaj występują zrosty, które mogą uniemożliwić dotarcie nasienia w głąb ciała. Jednocześnie należy dodać, że obecność zrostów zostałaby zauważona przez lekarza w trakcie każdego, kontrolnego badania lekarskiego.

•    macica

Jednym z trudniejszych problemów, które uniemożliwiają spłodzenie dziecka, a właściwie jego zagnieżdżenie się w macicy, jest obecność przegrody w tym właśnie narządzie. Przegroda to nic innego, jak dość gruba błona, która deformuje macicę. Na szczęście problem ten można bez większego problemu pokonać operacyjnie.

Innym kłopotem związanym z macicą jest endometrioza, czyli choroba polegająca na przeroście błony śluzowej, która wyścieła jamę macicy. Zaawansowana endometrioza może wpłynąć nawet na budowę jajników czy jajowodów.

Kolejny możliwy problem związany z tym organem to zespół Ashermana, czyli powstanie zrostów w macicy. Nierzadko jest efekt nieprofesjonalnego, zbyt głęboko przeprowadzonego zabiegu łyżeczkowania – na przykład po poronieniu. Ratunkiem w takiej sytuacji jest tylko operacja.

•    szyjka macicy

W wielu przypadkach problem z zajściem w ciążę mają kobiety, które wcześniej poddały się zabiegowi wypalania nadżerki. Wówczas na samej szyjce dochodzi do powstania zrostów, uniemożliwiających jej pełne otwarcie się w okresie dni płodnych.

Inny kłopot dotyczy śluzu szyjkowego. W okresie dni płodnych zmienia on swoją konsystencję i staje się „przyjazny” dla plemników – przestaje być rzadki i mleczny, a staje się gęsty i przezroczysty, do tego ciągnie się (przypomina jajko białka kurzego). Jeśli śluz się nie zmienia, może być to powód kłopotów z zajściem w ciążę.

•    jajniki

Niekiedy w czasie trwania diagnostyki niepłodności okazuje się, że badana kobieta cierpi na nowotwór jajnika – to poważny stan, który wyklucza na jakiś czas starania o dziecko. Jednocześnie sama obecność nowotworu sprawia, że zajście w ciążę jest mocno utrudnione.

Inna, znacznie łatwiejsza do opanowania trudność zdrowotna związana z tymi narządami, to zespół policystycznych jajników. W uproszczeniu oznacza ona, że u danej kobiety, na skutek problemów hormonalnych, nie dochodzi do „wyrzucenia” komórki jajowej do jajowodu, co skutkuje powstaniem mnóstwa małych torbieli. Zajście w ciążę jest wtedy niezwykle utrudnione, a w niektórych przypadkach – niemożliwe.

Czasami z kolei na jajniku albo w jego wnętrzu powstaje torbiel, która także może zaburzać proces starań o dziecko. Jedynym wyjściem jest wówczas operacyjne usunięcie zmiany.

•    jajowody

Jednym z najczęstszych powodów problemów z zajściem w ciąże okazuje się niedrożność jajowodów – rurek, które odprowadzają komórkę jajową z jajników do macicy. Kiedy jajowody są niedrożne, może nawet dojść do zapłodnienia, ale zarodek nie ma szans przedostać się do macicy,  czego efektem jest poronienie na bardzo wczesnym etapie ciąży.

Inna, rzadsza przyczyna niepłodności, to skutki nieleczonego zapalenia jajowodów. Niestety, czasami zdarza się, że kobieta nie ma świadomości swojej choroby, a ta przebiega, powodując powstanie ropni i zlepiania się ścian tych ważnych „kanalików”.

Zaburzenia immunologiczne

Zaburzenia immunologiczne polegają na pewnym konflikcie między ciałem kobiety a plemnikami mężczyzny. Mianowicie, jeśli kobieta ma „wrogi” śluz szyjkowy, oznacza to, że jej organizm produkuje przeciwciała, które uważają plemniki za wroga. W efekcie nie może dojść do zapłodnienia – przeciwciała niszczą te najcenniejsze elementy nasienia.

Zaburzenia hormonalne

Każda kobieta, która ma problemy z zajściem w ciąży, musi przeprowadzić szereg badań hormonalnych – to właśnie nieprawidłowe poziomy hormonów sprawiają, że ciało nie jest zdolne do zapłodnienia i utrzymania ciąży. Szczególnie często pojawiają się następujące problemy:

•    zaburzenia ilości hormonów, które mają wpływ na dojrzewanie komórek jajowych. Konkretyzując, chodzi o lutropinę (LH) oraz hormon folikulotropowy.

•    zbyt małe ilości prolaktyny. Która zazwyczaj jest efektem niedoczynności przysadki mózgowej. Niski poziom prolaktyny może skutecznie „zablokować” poczęcie i utrzymanie ciąży.

•    zbyt duże ilości prolaktyny. Stan ten nazywany jest prolaktynemią. Jak widać, nie tylko obniżony poziom hormonu sprawia problemu – na skutek hiperprolaktynemii może dojść do braku owulacji i braku miesiączek.

•    nadczynność/niedoczynność tarczycy. Sprawdzenie poziomu hormonów „tarczycowych” oraz ilości przeciwciał jest obowiązkowym punktem diagnostyki niepłodności – zaburzenia na tym tle mogą blokować zapłodnienie, a później nawet doprowadzić do poronienia ciąży.

Diagnostyka niepłodności, czyli co musicie zbadać, by poznać problem?

Diagnostyka przyczyn niepłodności jest drogą trudną, czasami bolesną lub niekomfortową, często krępującą, a do tego wszystkiego – drogą. Cel jest jednak tak ważny, że warto zdecydować się na wszystkie te badania. Dzięki nim będziecie mieli szansę na to, aby stać się rodzicami.

Punkt pierwszy – wywiad przeprowadzony z obojgiem partnerów

Na początku diagnostyki zawsze następuje wywiad. Lekarz będzie chciał porozmawiać z wami obojgiem, a pytania, które wam zada, będą dotyczyły między innymi:

• waszego stylu życia - to pytania o pracę, sposób, w jaki spędzacie czas wolny, sposób odżywiania.
• czas starań o dziecko
• wasze pożycie seksualne - będziecie musieli odpowiedzieć szczerze na pytania, jak często uprawiacie seks, w jakich pozycjach i czy bierzecie pod uwagę dni płodne.
• rozwój - ważne jest na przykład to, kiedy u kobiety wystąpiła pierwsza miesiączka, czy od początku były to miesiączki regularne. Twój partner może za to usłyszeć pytania dotyczące wieku, w jakim pojawił się u niego zarost czy owłosienie intymne.
• dotychczasowe niepowodzenia - w szczególności chodzi tutaj o poronienia – jeśli masz za sobą taką stratę (lub straty), to musisz powiedzieć o tym lekarzowi.
• przebyte choroby - chodzi na przykład o choroby weneryczne, okres wystąpienia „świnki” u mężczyzny (jeśli chorował) czy jakiekolwiek inne problemy, które wydawały się wam na tyle istotne, że je zapamiętaliście.

Badania w diagnostyce niepłodności

Kolejny krok to już konkretne badania. Jakich musisz spodziewać się ty?

•    badanie ginekologiczne

Czyli to na fotelu u ginekologa. Lekarz oceni budowę twoich narządów płciowych, pobierze także wymaz do badania (do cytologii).

•    badania hormonów

W tym celu będziesz musiała oddać krew. W laboratorium specjaliści ocenią poziom progesteronu, estriadolu, prolaktyny, hormonu luteinizującego (LH), tereotropowego (FSH), a także poziom hormonów tarczycy.

•    laparoskopia

W trakcie tego badania lekarz wprowadzi do twoich dróg rodnych specjalne urządzenie, na którego końcu znajduje się mała kamerka. Dzięki temu dowiesz się, czy twoje jajowody są drożne, czy nie ma zrostów wewnątrzmacicznych oraz czy nie chorujesz na endometriozę.

•    histeroskopia

Histeroskop to specjalny wziernik, a histeroskopia to jego wprowadzenie do dróg rodnych. Umożliwia stwierdzenie, czy macica pacjentki jest prawidłowo zbudowana, czy nie ma w niej na przykład mięśniaków albo czy błona śluzowa nie jest za bardzo rozrośnięta.

•    histerosalpingografia

Czyli po prostu rentgen narządów rodnych. Wyniki dadzą odpowiedź na pytanie, czy nie masz zrostów, polipów, czy twoja macica jest prawidłowo zbudowana, a jajowody i szyjka macicy  -wydolne i drożne.

•    usg

Ultrasonogram pozwala stwierdzić na przykład, czy na twoich jajnikach nie pojawiły się torbiele. Badanie jest krótkie i bezbolesne.

•    monitoring owulacji

To także usg, ale przeprowadzane w określonych dniach – wtedy, kiedy powinna wystąpić owulacja. Dzięki wizytom w gabinecie będziesz mogła dowiedzieć się, czy dochodzi do „wyrzucenia” komórki jajowej i czy ta komórka jest wystarczająco duża i dojrzała.

Badania, którym będzie musiał poddać się twój partner

•    badanie przedmiotowe

To odpowiednik kobiecej wizyty u ginekologa. Mężczyzna musi się rozebrać, po czym zostanie oceniona budowa jego penisa.

•    seminogram

To dla wielu panów najbardziej krępujące, ale dla lekarza najistotniejsze badanie – dzięki niemu sprawdza się żywotność, budowę i ruchliwość plemników. Aby można było zbadać materiał (czyli spermę), mężczyzna musi chwilę wcześniej zamknąć się w specjalnym pokoju i zdobyć nasienie metodą masturbacji. To może powodować skrępowanie, ale po pierwsze – będziecie w klinice niepłodności, gdzie jest to norma, po drugie – pokój jest zamknięty na klucz.

•    badania immunologiczne

Pozwalają stwierdzić, czy w nasieniu nie ma szkodliwych dla plemników przeciwciał, które skutecznie uniemożliwiają zapłodnienie partnerki.

•    badania hormonalne

Aby sprawdzić poziom hormonów, twój partner będzie musiał oddać krew. Po kilku dniach dowiecie się, czy w normie jest poziom FSH, LH oraz testosteronu.

Co po badaniach?

Badania trwają kilka tygodni lub miesięcy i najczęściej dostarczają jasnej odpowiedzi, co przebiega nie tak. Kiedy tego się dowiedziecie, pozostaje już tylko leczenie. Czasem oznacza ono operację macicy, innym razem wyrównywanie poziomu hormonów, czasem z kolei niezbędna jest stymulacja owulacji. W niektórych przypadkach – gdy na przykład okazuje się, że ilość plemników w nasieniu jest bardzo mała, konieczny jest zastosowanie procedury in vitro.

Niestety, czasami dzieje się i tak, że mimo wszystkich badań, lekarzom nie udaje się ustalić przyczyny niepłodności u danej pary – nazywa się niepłodnością idiopatyczną. Podejrzewa się wówczas, że na ciągłe niepowodzenia wpływ może mieć psychika i ciągłe skoncentrowanie na próbach spłodzenia dziecka. W takich sytuacjach – jakkolwiek nie byłoby to trudne, warto na chwilę „odpuścić” starania albo spróbować bardziej zaawansowanych metod – jak na przykład zapłodnienie pozaustrojowe.