Rokrocznie w porze jesieni media podają listę uhonorowanych Nagrodą Nobla. Niewielu jednak wie, że w gronie Noblistów odnotowano (do tej pory) aż 56 nazwisk osób, które w swoim rodowodzie miały korzenie polskie, bądź szczycą się pochodzeniem z terenów znad Wisły, Odry i Niemna. Niektóre nazwiska mamy w pamięci, bo o nich głośno się mówi (wiemy za co zostali nagrodzeni) i zostały wpisane do podręczników szkolnych.
Kobiet w tym poczcie jest o wiele mniej niż mężczyzn, ale są. Do tej pory osiem pań (mówimy tu zarówno o Polkach, jak i osobach mających w swoim drzewie rodowym antenatów narodowości polskiej) dostąpiło tego prestiżowego zaszczytu. Ale o niektórych z nich, jako laureatkach wiemy niewiele, albo nic – po prostu ich nazwiska nie kojarzymy z „Noblem”.
Postacie te przypomnieli ( i tym samym przybliżyli) nam: Maria i Przemysław Pilichowie w monumentalnej pracy: „Nasi Nobliści”. Tę interesującą publikację wydało Wydawnictwo MUZA. Życiorysy postaci zawartych w tej książce są niezwykłe, intrygujące, barwne, niejednokrotnie natkane nieznanymi faktami Przestawmy więc za autorami, w pewnym skrócie biograficznym, owe sławne (znane i nieznane) panie, tym samym zachęcając do lektury.
Maria Skłodowska-Curie (1867-1934) – Polka wszech czasów
Pierwsza kobieta – laureatka Nagrody Nobla (w 1903 r. z fizyki). Przez następne 6 lat jedyna noblistka, a przez 32 lata jedyna posiadaczka naukowej Nagrody Nobla. Od 1911 roku, kiedy otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii, przez 51 lat była jedynym dwukrotnym laureatem tej nagrody, a przez 61 lat – jedyną osobą dwukrotnie wyróżnioną naukową Nagrodą Nobla. Jako pierwsza kobieta w 1906 roku została profesorem paryskiej Sorbony i jako pierwsza kobieta w 1922 roku – członkiem paryskiej Akademii Medycznej. Jest pierwszą kobietą, która w uznaniu własnych zasług spoczęła w paryskim Panteonie. Wydarzenie to miało miejsce w 1995 roku.
Maria Goeppert-Mayer (1906-1972) – Cebulowa madonna
Jedna z trzech laureatek Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki. Jakże adekwatne do tego faktu są słowa ojca noblistki: „nigdy nie bądź kobietą, gdy dorośniesz”. Nagrodę Nobla za prace z dziedziny fizyki teoretycznej otrzymała w 1963 roku, a więc 60 lat po swojej znakomitej poprzedniczce – Marii Skłodowskiej Curie. W Polsce mało znana.
„Dziennik Zachodni” w 2013 informował, że 85 proc. ankietowanych mieszkańców Katowic, zapytanych: kim była Maria Goeppert-Mayer, nie znało odpowiedzi, a część twierdziła, że… śpiewaczką operową.
Wisława Szymborska ( 1923- 2012) – Greta Garbo poezji
Polska poetka, tłumaczka i krytyk literacki. Laureatka Literackiej Nagrody Nobla w 1996 roku (dziewiąta nagrodzona w tej kategorii kobieta). Należy do najczęściej tłumaczonych polskich autorów. W twórczości Wisławy Szymborskiej ważne miejsce zajmują także limeryki. Uznawana jest również za twórczynię i propagatorkę takich żartobliwych gatunków literackich, jak lepieje, moskaliki, obwódki i altruistki, podsłuchańce. Nie lubiła występować publicznie, a kiedy już musiała, wolała czytać swoje wiersze, niż rozmawiać z prowadzącym.
Swietłana Aleksijewicz (ur. w 1948 r.) – Noblistka i opozycjonistka
Pisarka i dziennikarka, laureatka Literackiej Nagrody Nobla w 2015 roku. Jest pierwszą białoruską noblistką. Urodziła się w Iwano-Frankowsku (polskim Stanisławowie) na obecnej Ukrainie, mieszka na Białorusi, a pisze po rosyjsku. Ojciec noblistki był Białorusinem, matka Ukrainką. Pisarka zawsze konsekwentnie krytykowała reżim radziecki, a później reżim Łukaszenki i miała z tego powodu poważne kłopoty. Wiele lat musiała mieszkać poza granicami Białorusi. Jej twórczość to literatura faktu. Swoje opowieści tworzy z setek wywiadów. Stara się pokazać Rosję tak, by ludzie żyjący na Zachodzie mogli ją zrozumieć. Książki Swietłany zostały przetłumaczone na ponad 50 języków.
Olga Tokarczuk (ur. w 1962 r.) – Psycholog, poetka, pisarka, eseistka
Pisarka polska, laureatka Literackiej Nagrody Nobla za 2018 rok. Jest autorką 17 książek – powieści, zbiorów opowiadań, esejów, a także scenariuszy filmowych. Kiedy w 2017 roku otrzymała nagrodę Kongresu Kobiet, Barbara Nowacka w wygłoszonej laudacji powiedziała: „Laureatką jest kobieta, która mieszka na wsi, kocha zwierzęta, nie znosi myśliwych, zbiera zioła, ma trzecie oko, a więc widzi to, czego nie widzą inni. Czarownica. I jedna z najpotężniejszych kobiet kultury”.
Gertrude Belle Elion (1918-1999) - Walcząca z nowotworami
Amerykańska biochemik i farmakolog, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny w 1988 roku. Jako kobieta w swojej działalności naukowej napotykała te same problemy co: Maria Skłodowska -Curie i Maria Goeppert-Mayer. Nigdy oficjalnie nie uzyskała tytułu doktora, aczkolwiek otrzymała doktorat honoris causa politechniki nowojorskiej i tytuł honorowego doktora nauki Uniwersytetu Harvarda. Jej naukowymi idolami byli – wspomniana Maria Skłodowska-Curie i Ludwik Pasteur.
Gertrude (Trudy) Elion miała polskie korzenie. Jej rodzice – żydowscy imigranci przybyli do Stanów Zjednoczonych z Kresów Wschodnich, przypuszczalnie z terenów obecnej Białorusi. Niewiele o nich wiadomo. Matką była Bertha z domu Cohen a ojcem Robert Elion – z zawodu stomatolog.
Irena Joliot-Curie (1897-1956) – Córka dwukrotnej noblistki
Francuska uczona, laureatka Nagrody Nobla z chemii w 1935 roku. Córka Marii Skłodowskiej-Curie i Piotra Curie nagrodę otrzymał 32 lata po swoich słynnych rodzicach. Mówiła (…) „ najulubieńsze moje doświadczenia to wcale nie te, które zapewniły mi największe powodzenie. Niektóre przeprowadziłam dla własnej przyjemności, bo mi się podobały”. Była drugą (po matce) kobietą –laureatką naukowej Nagrody Nobla. Jest to jedyny przypadek w historii tej nagrody, że uhonorowane zostały najpierw matka, a później córka.
Ada Yanath (ur. w 1939 r.) – Babcia Roku 2009
Izraelska krystalograf, jedna z pięciu kobiet laureatek Nagrody Nobla w dziedzinie chemii. Nagrodę otrzymała w 2009 roku „za badania nad strukturą i funkcją rybosomy”. Laureatka wielu nagród m.in. wręczanej w Papieskiej Akademii Nauk prestiżowej nagrody Prize Ettore Majorana – Erice – Science for Peace – wyróżnienia przyznawanego za osiągnięcia naukowe służące pokojowi i rozwojowi społecznemu. Posiadaczka około 20 honorowych doktoratów uczelni na całym świecie, w tym uniwersytetów w angielskim Cambridge, Moskwie i Hongkongu. W jednym z wywiadów powiedziała, że najcenniejszą dla niej nagrodą jest jednak laurka z rysunkiem 12-letniej wnuczki zatytułowanym: „ Ada Yanath, babcia roku 2009”. Noblistka jest wnuczką Lejzora Liebszyca (Liebschitza), który był rabinem w Zduńskiej Woli.
A dlaczego autorzy kreśląc biografie naszych noblistek, tekstom omawiającym ich bieg życia nadali tytuły, dowiedzą się Państwo z kart tej polecanej książki "Nasi Nobliści"